• 27/07/2020 15:09

Slavernij in Brazilie

Lezing en webinar door prof. dr. John Everaert, ROC-reisleider

Donderdag 8 oktober 2020

Brazilië, tot 1822 Portugese kolonie, bleef in de 19^de  eeuw de grootste afnemer van Afrikaanse slaven. Pas in 1850 werd slaveninvoer verboden, maar smokkelhandel tierde voort. En slavernij bleef er zelfs gehandhaafd tot 1888. Dankzij archieven, reisverslagen en sprekende aquarellen is de Braziliaanse slavernij bijzonder goed gedocumenteerd.

Goedkope Indiaanse slaven, in Amazonië gerazzieerd door slavenjagers (eertijds Paulistas) bleken minder geschikt voor zware arbeid. De duurdere zwarte slaven genoten de voorkeur. Braziliaanse slavenhalers - met als hoogtepunt 1780-1830 - ruilden tegen textiel, tabak en rhum slaven in Guinea, Congo, Angola  en tot in Mozambique.

De afzetmarkt was veelzijdig : plantages (rietsuiker, koffie), verhuur-slaven (havensteden), mijnbouw (goud, diamant) en huisslaven. Slavernij was dus alomtegenwoordig onder alle bevolkingslagen, wat rasvermenging (mulatos) in de hand werkte. Veilingen gebeurden op slavenmarkten.

Slavenarbeid ging van licht bij “familiaal-geïntegreerde” huisslaven tot zwaar op plantages en in mijnen met harde opzichters en miserie-slavenstallen (senzalas).  Lijfstraffen waren legio, alleen laattijdig wat getemperd door een genre “Code Noir”.

Kleine, plaatselijke slavenrevoltes werden bloedig onderdrukt. Zwarte weerstand uitte zich vooral in desertie, de zogenaamde quilombos die ofwel vluchtten naar schuil-gemeenschappen in het oerwoud, ofwel aansloten bij rondzwervende bendes in achterbuurten. Individueel verzet kon zowel actief (zelfmoord, vergiftigen eigenaar) als passief (veinsarbeid, sabotage) gebeuren. Ontspanning bleef beperkt tot zang en dans, culturele uitingen die voortleven in samba en carnaval.

De anti-slavernijbeweging (abolitionisme), ontstaan in Engeland eind 18^de eeuw, vond ook Braziliaanse aanhangers. Maar de basisproblemen voor afschaffing lagen in de schadeloosstelling van de slavenhouders en de vrees voor burgeroorlog tussen de kwijnende suikerplanters (Nordeste) en de welvarende koffiebaronnen, die een beroep deden op blanke landverhuizers. Derhalve verliep de afbouw stapsgewijze tussen 1871 (vrij bij geboorte) en 1888 (de Lei Aurea). Maar de definitieve afschaffing kostte Pedro II wel zijn keizerskroon, verbannen door de republiek.

De slavenstaat  Brazilië droeg dus de rode lantaarn, want achtereenvolgens Engeland (1833), Frankrijk (1848), Nederland en de Verenigde Staten (1863) hadden reeds de slavernij in hun koloniën opgedoekt. Maar in meerdere Afrikaanse en Arabische landen bleef slavernij tot in de 20^ste eeuw gedoogd. Want als  allerlaatste ontwikkelingsland verbood Mauretanië pas in 1981 de binnenlandse slavernij.

Prof. Dr. John Everaert is emeritus hoogleraar ‘Maritieme en koloniale geschiedenis’ (UGent). Hij is de auteur van een indrukwekkende reeks wetenschappelijke publicaties in zijn vakgebied, onder meer over de slavernij. Hij is tevens één van de meest ervaren reisleiders van het ROC.

Praktische informatie

• Wanneer: Donderdag 8 oktober 2020

• Waar: ROC vzw - Kortrijksesteenweg 733, 9000 Gent

• Aanvang: 14.30 uur

• Deelnameprijs: € 12

• Hoe inschrijven: gelieve te mailen naar reisleiders@rocvzw.be en storting van € 12 op de rekening van ROC vzw BE39 4460 2458 7119 met vermelding "Webinar Slavernij"